Een filosofisch gesprek
Paul Lemmens


lid Vereniging Filosofische Praktijk
ingeschreven CKN Beroepsregister Kinderfilosofen
KvK 89658353

 



"Een goed filosofisch gesprek
is er een daar waar er eerst geen was”

 Pieter Mostert
 
home       gesprekken aanbod wie ben ik contact 
 
In schooljaar 2023-2024 heb wekelijks gesprekken met leerlingen uit de onderbouw (klas 1-3) HAVO/VWO van scholengemeenschap Pantarijn, Wageningen. Het betreft de zogenaamde P-uren. P-uren (Pantarijn-uren) staan voor uren waarin leerlingen zich persoonlijk kunnen ontwikkelingen. De keus voor het voeren van filosofische gesprekken is dan ook een bewuste. Na een aanzet is het de bedoeling dat leerlingen zelf onderwerpen aandragen. De opzet lijkt op die van het filosofisch café, daarom noem ik deze uren dan ook "filosofie café pantarijn".
Het jaar is verdeeld in twee helften. De eerste reeks start eind september. Eind januari 2024 start de tweede reeks gesprekken.
Podium De Vlam, Rhenen

Een kennismaking met een filosofisch gesprek.

Woensdag 27 september - Starttijd 19.30 uur. Eindtijd ca. 21.00 uur

Toegangsprijs kennismakingsavond (*) € 7,50.

We geven aan alles wat we doen zin of betekenis. Maar niet iedereen doet dat op dezelfde manier, met als gevolg dat we soms langs elkaar heen praten. Alleen daarom al is het goed om met elkaar in gesprek te gaan. Dat kan misschien wel het beste in een filosofisch gesprek. In zo’n gesprek onderzoeken de deelnemers samen een gespreksonderwerp. Dat onderwerp wordt uitgediept, van alle kanten bekeken, maar tegelijkertijd worden meningen onderzocht en bevraagd.

(*) Na de kennismakingsavond is het mogelijk in te tekenen op een serie van 5 gesprekken. Die gesprekken zijn elke 2e woensdagavond van de maand. De eerste is 11 oktober. Begintijd 19.30 uur. Eindtijd ca. 20.45 uur.
De andere gesprekken zijn 8 november, 13 december, 10 januari 2024 en 14 februari 2024.
Klik voor meer info op het logo hierboven.
"Een druppel kunst in een zee van woorden". Dat is de titel van mijn bijdrage aan het kunstmenu voor Wageningse scholen voor het schooljaar 2023-2024. Kunst in dit menu moet je ruim zien. Het kan gaan over schilder- en/of beeldhouwkunst, maar ook over film, muziek, dans, toneel, theater...
Kunst nodigt bijna vanzelf uit om er een filosofisch gesprek over te voeren. Kunst zet aan het denken. Niet alleen over hoe wij kunst zien, maar is tevens een reflectie daarop en zegt daarmee ook iets over onszelf of de ander. Zo gaat dat bij filosofiegesprekken vaak ook.
(klik afbeelding voor info)
Ik denk, dus ik filosofeer

Filosoferen iets voor jou? Probeer het zelf op de maandelijkse filosofiebijeenkomsten met Paul Lemmens in de bblthk. Wageningen, op de eerste vrijdagen van de maand. Aanvang 18.45 uur en aanmelden is niet nodig. Check de agenda van de bblthk voor de actuele data en of het gesprek inderdaad plaatsvindt. (klik op de afbeelding links)
Voor het komende jaar. 2023. zijn de gesprekken gepland op:
6 oktober, 3 november, 1 december.
In 2024 zijn de gesprekken op: 12 januari, 2 februari, 1 maart, 5 april,
7 juni en 5 juli. In mei is er geen gesprek.

Ik kiest de gespreksonderwerpen zo dat het gesprek door iedereen te voeren en te volgen is. Maar gesprekken kun je niet van tevoren plannen. Dat is maar goed ook, want soms komen er onverwachte wendingen in het gesprek waardoor het misschien nog wel interessanter wordt.

"Het fijne is dat er geen beslissingen hoeven te worden genomen, geen doel gehaald, geen conclusie getrokken. In een gesprek is iedereen gelijk en heeft iedereen evenveel te zeggen. Filosoferen doe je vooral omdat het leuk is!”
Begin 2023 heb ik een reeks van 7 filosofiegesprekken in de groepen 1 t/m 8 van de Kardinaal Alfrinkschool in Wageningen gevoerd. De gesprekken waren een opmaat voor een kunstwerk dat alle leerlingen zouden gaan maken omdat de school 50 jaar bestaat. De filosofiegesprekken gingen over of iedereen en alles jarig kan zijn. Mensen en dieren wel vonden de leerlingen. Dat wordt meestal ook gevierd. Dat een stoel jarig kan zijn is minder gebruikelijk, ook al bleek dat de meeste stoelen op een mysterieuze manier toch 3 jaar waren. En het feest van 50 jaar school? "Kan een gebouw ook jarig zijn?"
In schooljaar 2022-2023 geef ik steeds blokken van 2 of 3 'lessen'/maand aan de leerlingen van HAVO/VWO-onderbouw (Wageningen) tijdens de vrije-keus-uren. Mijn lessen zijn eigenlijk geen lessen, maar gesprekken. De gespreksonderwerpen die dit jaar langskomen zijn o.a.: wie ben ik, heeft alles woorden, kan iets/iemand op twee plekken tegelijkertijd zijn, bestaan er verschillende soorten verliefdheid, ben je je eigen 'baas', wat zegt een foto, alles van waarde is weerloos (maand van de filosofie), vrijheid, wat verandert er?, wanneer is een tekst echt (ChatGTP).
De gesprekken de ik nu heb met leerlingen van de basisschool vinden op projectmatige basis plaats. Zie ook hierboven (Kunstmenu) en bij AANBOD.
De bblthk, Wageningenorganiseert regelmatig activiteiten in de schoolvakanties en ook mochteen filosofisch gesprek plaatsvinden. “Kun je vrienden worden met een robot?” of “Is een Zebra zonder strepen nog steeds een Zebra?” of “Wat is de bovenkant van een pannenkoek?” of een spannende: “Als iemand anders weet dat je een geheim hebt, heb je dan nog wel een geheim?” Omdat er alleen jongens bij het gesprek aanwezig waren ging de keus over het vrienden kunnen worden met een robot. Het zou kunnen, maar dan ontbreekt er iets heel belangrijks, gevoel en echte emotie, warmte. maar als je helemaal alleen bent zou een robot soms best fijn kunnen zijn.
Door het filosofisch café met jongeren (zie hieronder) kwam ik in aanraking met een docent filosofie van Scholengemeenschap Pantarijn. Hij bood mij de mogelijkheid filosofiegesprekken te kunnen voeren met leerlingen uit de onderbouw. Het is voor die leerlingen even wennen dat je zelf iets mag/moet zeggen en niet degene die voor de klas staat. Meestal werden/worden de leerlingen losser na een aantal gesprekken. Er zijn tot op de dag van vandaag toe heel wat mooie en ook bijzondere gesprekken gevoerd.
Vanuit de bibliotheek kwam de vraag om filosofiegesprekken te voeren met volwassenen. Daarmee ben ik in 2021 begonnen. Door Covid-19 was de start lastig en ben ik eigenlijk drie keer opnieuw gestart. Gelukkig is er nu elke maand een gesprek. De gesprekken zijn levendig, onderzoekend en zeker ook geanimeerd.
Jarenlang heb ik les gegeven aan de basisschool in alle groepen. Dat was mijn vak. Het fijnst vond ik het werken in de combinatiegroep 4/5. Daar heb ik dan ook het langst in de groep gestaan. Ik schrijf bewust ‘in’, omdat dat precies is hoe ik mijn werk zag. We deden het samen. Mijn voorkeur voor filosofie maakte het leven in de groep ruimer, fijner ook. Niets leukers dan tijdens de rekenles te vragen wat ‘2’ nu is? “waar komt die vandaan?”, of “Weet je wel zeker dat 2x3 6 is?”, “Waarom dan?” en “Hoe weet je dat?”
Bij filosofische gesprekken zag ik leerlingen groeien. Maar ik zag ook een omgekeerde dynamiek. De wat stillere leerlingen bleken ‘plotseling’ op de voorgrond te komen en de ‘aanwezigen’ werden stiller. Dat inzicht gaf een mooie balans en een fijne sfeer in de groep.

Ik gaf niet alleen filosofielessen in mijn eigen groep, maar ook in andere groepen. Gelukkig kon dat bij ons op school. Wat bij mij in de groep al was opgevallen, viel mij in de andere groepen opnieuw op, de stillere leerlingen hadden nu soms meer te vertellen. Na een mooi gesprek over getallen, ja ik heb iets met rekenen, werd een raam opengezet. Er gingen wel meer ramen open; leerlingen gaven aan dat de filosofielessen belangrijk waren en er heel anders gedacht mocht en kon worden dan ze gewend waren.

Filosofie met basisschoolleerlingen is superleuk om te doen. Leerlingen doen echt niet onder voor de leerlingen van het voortgezet onderwijs of voor volwassenen. Er wordt scherp en helder gedacht, soms zelfs met dezelfde argumenten of inzichten. Dat zet je wel aan het denken. Maar daar heb je dan gelukkig weer de filosofie voor…
Mijn eindwerkstuk voor de opleiding FMKJ aan het ISVW-Leusden schreef ik over het filosofisch café. Het leek me geweldig zo'n café in Wageningen op te zetten, maar dan wel voor jongeren van het voortgezet onderwijs. Na het geven van een aantal gastlessen aan leerlingen van HAVO/VWO van Scholengemeenschap Pantarijn ging het café van start bij Thuis in Wageningen. Na een wat aarzelend begin kwamen er steeds meer jongeren tot een maximum van 12.
Volgens het idee achter het filosofisch café kwamen de jongeren zelf met onderwerpen. Daaruit werd er één gekozen en een filosofische vraag opgesteld. Uiteindelijk volgde een gesprek. We hebben mooie gesprekken gevoerd: "Je kunt het nergens anders zo diep over een onderwerp hebben als hier!" of "Hier luisteren we tenminste naar elkaar zonder meteen een oordeel te vellen en dat vind ik mooi."
Het einde voor deze groep kwam onverwacht, Covid-19 maakte het plannen voor nieuwe gesprekken onmogelijk. Dit soort gesprekken voer je niet digitaal, je moet elkaar kunnen zien.
Gelukkig vond er een herstart plaats in de bibliotheek. Maar dat bleek voor jongeren een brug te ver, of wij, de bibliotheek en ik, waren te snel met het plan. Voorlopig even geen jongerencafé.